نظریه فشار زدایی - قسمت دوم

در قسمت اول و در شماره قبل در مورد تاریخچه پیدایش جداول فشارزدائی توضیح داده شد و با توضیح درباره تشکیل حبابهای نیتروژن در بدن به اهمیت استفاده از این جداول اشاره کردیم. در این بخش در مورد توسعه و پیشرفت جدول اولیه توسط نیروی دریائی و سپس جداول پیشرفته تر، اشاره خواهیم نمود.

 همانگونه که گفته شد هالدن اولین جدول فشار زدائی را برای کارگران معدن و غواصان نیروی دریائی بریتانیا طراحی کرد. این جدول مورد قبول بود اما نیروی دریائی ایالات متحده آمریکا بطور دوره ای و بر اساس نیازهای خود آن را اصلاح نمود تا بتواند بهتر موارد استاندارد را در نظر بگیرد. به همین منظور جداول نیروی دریائی یا US NAVY یا جدول USN را طراحی نمودند. این جداول اولین بار برای استفاده در غواصیهای فشار زدائی نظامی توسعه پیدا نموده بود وتا اواسط سال 1980 میلادی جهت غواصیهای تفریحی استاندارد بوده و مورد استفاده غواصان عادی نیز قرار می گرفت. در نسخه سال 1950 ،جداول نیروی دریائی 2 تفاوت عمده با مدل اصلی هالدن داشتند. اول اینکه در این جداول 6 بخش با نیمه عمر 120 دقیقه ای وجود داشت که بر اساس اطلاعات ارتش آمریکا محاسبه شده و حتی بخشهای کند تر از آن هم در نظر گرفته شده بود ( اطلاعات در مورد نیمه عمر و انواع بخشها را میتوانید در قسمت قبلی و در شماره گذشته مطالعه نمائید). دومین تفاوت این بود که حساب مربوط به استراحت سطحی برای غوصهای تکراری که قبلا زده شده است را با هم جمع نموده و تمامی غوصهائی را که در 24 ساعت انجام شده بود را با یکدیگر جمع و بعنوان یک غوص محاسبه می شد. این بدان مفهوم بود که اگر یک غواص نیروی دریائی در 24 ساعت 4 غوص انجام داده بود همه آنها را با یکدیگر جمع نموده و بعنوان یک غوص در نظر میگرفتند و در غوص، زمانهای استراحت سطحی نیز ترکیب شده و بلند تر محاسبه میشد و این یکی از دلایلی بود که با پیشرفت غواصیهای اسپورت و تفریحی جداول نیروی دریائی برای اینگونه غواصی ها ناکارآمد بنظر می رسید.

این جداول بطور ابتدائی برای استفاده برای غوصهای فشار زدائی نظامی طراحی و توسعه یافته بود ولی تا اواسط سال 1980 میلادی بطور واقع بینانه ای برای غواصیهای تفریحی نیز استاندارد بود و مورد استفاده قرار می گرفت. موارد زیر دلیل استفاده از این جداول را برای غواصیهای تفریحی توجیه می کرد:  

قبل از پیشرفت کامپیوتر و نرم افزارها، تمامی محاسبات جداول توسط دست انجام می شد که کاری بسیار طاقت فرسا و سخت بود و خارج از نیروی دریائی اشخاص یا منابع، توانائی تولید جداول را نداشتند. بیشتر غواصان اسپورت و تفریحی خودشان از غواصان نظامی بوده و جداول نیروی دریائی را با خود به خارج آورده بودند. علاوه بر آن جداول نیروی دریائی قابل دسترس و عمومی بوده و حق چاپ و باز نشر آن وجود داشت، اگرچه آنها برای غوصهای تفریحی ایده آل نبودند ولی برای استفاده در تمرینهای غواصی محافظه کارانه، مورد قبول بودند. ضمنا در جداول نیروی دریائی پس از انجام غوصهای تکراری غواص نیازمند استراحت سطحی 12 ساعته( 720 دقیقه – 6 نیمه عمر ) برای پاکسازی کامل یا خالص شدن از نیتروژن است.  

در اواسط سال 1980 میلادی دکتر Raymond E.Rogers که یک دایو مستر پدی بود تشخیص داد جداول نیروی دریائی ایالات متحده با وجود اینکه سوابق خوبی داشته اند ولی ممکن است برای استفاده در غواصیهای تفریحی مناسب نباشد. او عنوان کرد که مدت زمان استراحت سطحی طولانی 120 دقیقه ای برای غواصیهای تکراری فشار زدائی طراحی شده و برای غواصیهای تفریحی که غوصهای بدون فشار زدائی را انجام می دهند مناسب نیستند.  

همچنین آزمایشات و تستهای صورت گرفته بروی نظامیان جهت تولید جداول نیروی دریائی برای غواصان عادی و تفریحی یکسان نبوده، زیرا این آزمایشات بر روی جامعه ای مشتمل بر زنان و یا سنین بالا و پائین غواصان نظامی انجام نشده بود. در آن سالها سازمانی وابسته به پدی، بنام DSAT یا Diving Science And Technology فعالیت می نمود که برنامه های تحقیقاتی پدی را بر عهده داشت. ( امروزه نیز این سازمان کلیه برنامه های تحقیقاتی در مورد ایمنی غواصی و غواصیهای تکنیکال و مدار بسته مرتبط با سازمان پدی را مدیریت نموده و کلیه متریالهای آموزشی پدی و حتی برخی از موسسات دیگر به تائید این موسسه می رسد ). دکتر راجرز نیز در این سازمان فعالیت می نمود و پس از تحقیقات بر روی مدلهای فشار زدائی و مسائل مربوط به آنها توانست جدول RDP را طراحی کند. RDP مخفف Recreational Dive Planner یا برنامه ریز غواصی تفریحی است که در سال 1987 و 1988 میلادی برای اولین بار در انستیتو پزشکی و فیزیولوژی کاربردی آمریکا یا IAPM و به همراه دکتر Michael R.Powell مورد آزمایش قرار گرفت. این آزمایش شامل موارد زیر بود:  

جدول حاوی یک زمان استراحت سطحی 60 دقیقه ای بود. این تست، اولین آزمایش گسترده برای غواصیهای چند سطحی بوده و همچنین شامل آماری گسترده بر روی جامعه غواصان تفریحی می شد و آزمایش نه تنها بر اساس موارد بیماری فشار بود بلکه حبابهای کوچک و خاموش را نیز شامل می شد و شامل غوصهای تکراری و چند روزه با 4 غوص در روز و 6 روز بود.

همانگونه که اشاره شد او دریافت که مدت زمان 120 دقیقه ای نیمه عمر برای استراحت سطحی برای غواصان تفریحی بیش از اندازه محافظه کارانه بوده و تنها یک استراحت سطحی با نیمه عمر 60 دقیقه ای کافی است. جدول RDP دارای 14 بخش مختلف با دامنه زمانی نیمه عمر از 5 دقیقه تا 480 دقیقه ای می باشد. استراحت سطحی در آن به 60 دقیقه تا پاکسازی کامل، بدن از نیتروژن کاهش یافته و قوانین 4 گروه آخر فشار ( WXYZ ) در جدول این اطمینان را می دهد تا بخشهای با سرعت کم نیز از نیتروژن تخلیه شوند . 

 RDP زمان غوصهای تکراری بیشتری را ارائه می کند، اما حداکثر ظرفیت نیتروژن مجاز برای آن کمتر است.

 امروزه جداول RDP نیز نسبت به جداول اولیه خود پیشرفت نموده و بیشتر محافظه کارانه شده اند بطوری که جداول اولیه دارای گروههای فشار کمتری و از A تا N بود ولی RDP های امروزی دارای گروه های فشار بیشتر و از A تا Z می باشند . همچنین RDP در نسخه های متفاوتی ارائه می شود که جهت محاسبه غوصهای تکی و تکراری و یا چند سطحی استفاده می شود. جهت آشنائی با جدول RDP و یا اجزاء جداول دانستن برخی از اصطالحات بکار برده شده در جدول ضروری بنظر می رسد.

P.G - PRESSURE GROUP یا گروه فشار 

 در حقیقت حروف انگلیسی هستند که هر کدام معادل میزانی از نیتروژن در بدن می باشند. این گروه ها بطور تئوریکالی طراحی شده اند و ممکن است در جداول مختلف تعداد متفاوتی داشته باشند و هرچه تعداد آنها بیشتر باشد جدول محافظه کارانه تر خواهد بود. گروه های فشار موجود در RDP قابل تبدیل و یا برابری با جداول نیروی دریائی یا جداول دیگر نیستند، زیرا گروههای فشار در RDP به مراتب بیشتر هستند و همچنین حروف گروه های فشار از نظر تئوریکالی برای سطوح نیتروژن طراحی شده اند و به هیچ وجه نمیتوان این حروف را با دیگر حروف گروه های فشار در جداول دیگر برابر دانست و یا مقایسه نمود.

NDL - NO DECOMPRESSION LIMIT یا محدوده نیاز به فشار زدائی

 به صورت عدد نمایش داده می شود و به مفهوم حداکثر مدت زمانی است که شخص می تواند در عمقی معین غواصی کند بدون اینکه نیازی به عملیات فشار زدائی داشته باشد. البته فراموش نکنید در مواردی خاص و در عمق و زمانی مشخص غواص نیاز به فشار زدائی عادی که اصطلاحا به آن ایستگاه گیری یا Stop Safety می گویند دارد. ( در استانداردهای جدید از آن بنام No Stop Time یاد میشود )

BT - BOTTOM TIME یا زمان غواصی یا بستر 

به مجموع مدت زمان غواصی از زمانی که شروع به پائین رفتن می نمائید و مدت زمان غواصی در عمق مختلف تا زمان صعود به سطح آب می گویند. گاهی اوقات در محاسبات این زمان را تا زمان رسیدن به منطقه Safety stop در نظر می گیرند. 

SI - SURFACE INTERVAL یا استراحت سطحی

مدت زمان استراحت و توقف بدون غواصی در سطح آب پس از یک غوص و یا در فاصله بین 2 غوص استراحت سطحی می گویند. هرچه مدت زمان آن بیشتر باشد مقدار نیتروژن بیشتری از بدن خارج می شود. این زمان معمولا بصورت ساعت و دقیقه عنوان میشود. مانند 2:40 یا 2 ساعت و 40 دقیقه. 

R.N - RESIDUAL NITROGEN نیتروژن باقی مانده

به مقدار نیتروژنی می گویند که پس از یک عملیات غواصی و استراحت سطحی بعد از آن در بدن باقی مانده و غوص بعدی خود را به همراه آن آغاز می کنید. همانطور که توضیح داده شد پس از هر غواصی و متناسب با عمق و مدت زمان غوص بدن مقداری نیتروژن را جذب می کند که در زمان استراحت سطحی این نیتروژن حذف خواهد شد. حال اگر زمان استراحت سطحی به اندازه ای نباشد که تمامی نیتروژن جذب شده حذف شود، آن مقدار نیتروژن را نیتروژن باقی مانده می گویند. 

DECOMPRESSION DIVING یا غواصی فشارزدائی 

 غواصی است که جهت جلوگیری از عارضه فشارنیازمند برنامه ریزی برای توقف و ایستگاه گیری در زمان صعود باشد. در غواصیهای تفریحی ( غواصی بدون نیاز به فشار زدائی ) توقف فشار زدائی تنها در شرایط اضطراری انجام می شود و یک برنامه عادی از غواصی نیست.

همانطور که اشاره شد در غواصی های تفریحی و یا بدون نیاز به فشار زدائی نیازی به توقف های فشار زدائی وجود ندارد ولی در مواردی توقف هائی انجام میشود.  

 بطور کلی در این نوع از غواصیها 2 نوع توقف فشار زدائی وجود دارد. نوع اول توقف نرمال که به آن توقف ایمنی و یا Safety Stop نیز می گویند .

 برای اجرای توقف ایمنی میتوانید با سرعت صعود مجاز و استاندارد که در موسسات استاندارد به اتفاق 18 متر در دقیقه عنوان شده است صعود نموده و در محدوده 3 الی 6 متری از سطح آب ( معموال عمق 5 متری می باشد ولی به دلیل کنترل بهتر و شرایط غواصی محدوده 3 الی 6 متر در نظر گرفته شده است ) برای مدت 3 دقیقه توقف نمائید و سپس به آرامی به سطح آب صعود کنید.

در مجموع توصیه میشود به جهت ایمنی بیشتر پس از هر غوص توقف ایمنی را انجام دهید ولی در موارد زیر اجرای توقف ایمنی ضروری می باشد.

• هر زمانی که غوصی در 30 متری و یا عمق بیشتر از آن را انجام داده باشید.
• اگر در پایان غواصی گروه فشار شما جزء 4 گروه آخر یعنی Z,Y,X,W باشد.
• اگر مدت زمان غواصی شما در 3 خانه باالی NDL در جدول باشد.

در حقیقت خانه های خاکستری موجود در جدول آر دی پی تمامی موارد بالا را پوشش می دهند. نوع دوم فشار زدائی در غواصیهای تفریحی فشار زدائی اضطراری است که پس از شرایط بحرانی و یا اضطراری باید انجام شود . 

 در صورت تجاوز از محدوده های جدول اقدامات زیر را باید انجام دهید:

• اگر در زمان غواصی به صورت تصادفی مدت 5 دقیقه و یا کمتر، از زمان NDL آن عمق بیشتر غواصی کردید با سرعت مجاز به عمق 5 متری صعود نموده ولی برای مدت 8 دقیقه توقف نمائید. در این حالت پس از رسیدن به سطح حداقل تا 6 ساعت غواصی مجدد نکنید.  
• اگر در زمان غواصی به صورت تصادفی بیشتر از 5 دقیقه از مدت زمان NDL آن عمق تجاوز کردید با سرعت مجاز به عمق 5 متری صعود نموده و به مدت حداقل 15 دقیقه در آن عمق توقف نمائید و پس از رسیدن به سطح آب حداقل برای مدت زمان 24 ساعت غواصی بعدی را انجام ندهید. 

توجه داشته باشید قوانین بالا در زمان استفاده از جدول آر دی پی و جداول مشابه کاربرد دارد و ممکن است پروسه های استانداردی در سیستمها و جداول دیگر متفاوت باشد. 

 چه تفاوتی بین غوص تکی و غوصهای تکراری وجود دارد ؟

 در حالت عادی نیز بدن شما در معرض مقداری نیتروژن قرار دارد و این مقدار پس از عملیات غواصی متناسب با عمق و مدت زمان غوص افزایش می یابد. اگر پس از غواصی مدت زمان استراحت سطحی به اندازه ای کافی باشد که تمام نیتروژن از بدن حذف شود و سطح نیتروژن به حالت اولیه قبل از غواصی برسد، غوص بعدی یا دوم شما نیز غوصی تکی خواهد بود. مانند اینکه قبل از غوص دوم غواصی نکرده باشید و همانطور که در تصویر پایین می بینید در محدوده سبز رنگ میزان نیتروژن در بدن غواص قبل از غوص اول به نمایش در آمده است که سطح آن را با A Level مشاهده می کنید.

 پس از غواصی در یک عمق و زمان معین، در محدوده D1 END – D1 START میزان نیتروژن بدن شما به سطح B می رسد که این محدوده با رنگ قرمز نشان داده شده است. یعنی نیتروژن در بدن شما افزایش یافته است. در قسمت بعدی و در محدوده 1 SI زمان استراحت سطحی بعد از غواصی نشان داده شده که در زیر آن پیکان سیاه رنگ مشخص است. در این مثال زمان استراحت سطحی به اندازه ای طولانی بوده است که سطح نیتروژن به سطح اولیه یا A LEVEL برسد که میتوانید آن را با رنگ آبی مشاهده نمائید. یعنی شما غواصی بعدی یا دوم خود را مجددا از سطح نیتروژن اولیه آغاز خواهید نمود که به این ترتیب این غوص هم یک غوص تکی به حساب می آید.

 حال اگر مدت زمان استراحت سطحی به اندازه ای طولانی نباشد که سطح نیتروژن به سطح اولیه برسد و غوص دوم را به همراه مقداری نیتروژن باقی مانده از غوص قبلی آغاز کنید این غوص، یک غوص تکراری به حساب می آید.

در تصویر زیر همانطور که می بینید پس ازغوص اول و استراحت سطحی S.I کوتاه میزان نیتروژن به سطح اولیه یا Level A کاهش نمی یابد و تا میزان سطح LEVEL C کاهش پیدا می کند. یعنی به میزان مابه التفاوت سطح C و سطح A در بدن نیتروژن باقی مانده است و اگر بخواهید غوص بعدی را انجام دهید این یک غوص تکراری محسوب می شود یعنی در محاسبات باید مقدار نیتروژن باقی مانده در بدن در غوص قبلی را نیز محاسبه کنید. 

 توجه : تصاویر یا نمودارهای ارائه شده تنها به جهت درک مفاهیم بوده و بر پایه اعداد و یا زمانهای مشخص نمی باشد.

  نویسنده : محمد حسین پور

تهیه شده در : دریافت مجله غواصان پارسی جلد سوم