توتیای دریایی

یکی از جانوران زیبا و به ظاهر گیاه مانند بستر دریاها که در همه مناطق دریایی پیدا می شود و تقریبا همه کسانی که با دریا سروکار داشته اند اعم از شناگران،غواصان و صیادان هنگام پیاده روی درمناطق کم عمق دریا درد ناشی از فرو رفتن خارهای این جانور در کف پایشان احساس کرده اند (( توتیای دریایی - Sea Urchin )) است.

شاید به جرات بتوان گفت که توتیا ها در بین تمامی موجودات خطرناک دریایی از نظر زخمی کردن و ایجاد جراحت برای انسانها مقام اول را دارا می باشند. چرا که این موجودات فراوانی قابل توجهی دارند و در تمامی مناطق دریایی خصوصا مناطق کم عمق به وفور دیده می شوند.
توتیای دریایی از رده خارداران دریایی ( Echinoidea ) می باشد، آنها را به کمک خارهای دراز و متحرکی که از اسکلت داخلی جانور خارج شده اند به آسانی می توان شناخت. بیش از 700 گونه توتیا در دنیا شناخته شده است که همه آنها دارای خار و شکلی کروی و دارای رنگهای متنوع و زیبا می باشند و در نواحی کم عمق تا بسیار عمیق دریا زندگی می کنند. اکثر گونه ها دارای خارهایی سمی می باشند. بدن توتیای دریایی کروی و گرد بوده با یک پوسته گچی، از این پوسته یا پوست جانور خارهای نوک تیز و سفت بسیار زیادی خارج شده است،خارها برای محافظت،حرکت و گیر انداختن غذا استفاده می شوند.
اکثر گونه های توتیای دریایی در قسمت کم عمق دریا و معمولا بر روی ماسه های کف دریا یا در میان صخره های مرجانی زندگی می کند. در روز مانند یک گیاه ثابت و بیحرکت هستند ولی در شب شروع به حرکت کرده و در جستجوی غذا روان می شوند و معمولا بسوی نقاط کم عمق دریا حرکت می کنند. غذای اصلی آنها خزه ها و جلبکهای دریایی می باشد ، آنها همچنین از بی مهرگان،صدفهای دو کپه ای و موجودات ریز کف دریا و ماهیان مرده می توانند تغذیه کنند.
دهان توتیا ها بصورت حفره های مدور است که در قسمت تحتانی و زیرین جانور قرار دارد. در داخل این دهان پنج دندان وجود دارد که در یک سطح و دایره وار در کنار هم قرار گرفته اند و قادرند هر چیزی را که در بستر دریاها قرار دارد براحتی خرد کرده و فرو دهند. دندانها برای کشیدن غذا به داخل،پاره کردن،خرد کردن و بلعیدن غذا استفاده می شوند. در واقع توتیاها تمیز کننده بستر دریاها می باشند.
مخرج توتیاها در قسمت فوقانی و بالایی جانور قرار دارد. تولید مثل توتیاها بصورت تخم ریزی در آب می باشد، ابتدا توتیای نر اسپرمهای خود را خارج کرده و در آب می ریزد و سپس توتیای ماده تخمهای خود را خارج کرده، اسپرمها و تخمها با یکدیگر در آب برخورد کرده و به هم می چسبند و از ترکیب آنها یک توتیای جدید بوجود می اید.
در هنگام شب و زمانی که دریا طوفانی و دارای موج است، توتیاها با موج خود را به مناطق کم عمق برای پیدا کردن غذا می رسانند و به همین دلیل روز پس از آن،آنها بوفور در ساحل و نقاط کم عمق دریا دیده می شوند، آنها حتی در این مواقع به نردبان قایقها چسبیده تا از خزه روی آن تغذیه کنند.
موجوداتی کا از توتیها بعنوان غذا استفاده می کنند و پوست گچی آنها را شکافته و از مواد درونی آن تغذیه می کنند شامل : خرچنگها،ماهیان،حلزونهای دریایی،سمور آبی،پرندگان دریای و بعضی از انسانها می باشند.
توتیای دریایی در میان اهالی جنوب به (( زوزو )) و (( خارخارو )) معروف می باشد و دارای گونه های مختلفی می باشد، برخی از گونه های آن در سواحل جنوب بوفور یافت می شوند شامل گونه های زیر می باشند :

توتیای دریایی سیاه یا تیغ بلند ( Black Sea Urchin - Long Spine )

مشهورترین گونه توتیا بوده و در سواحل جنوب به وفور یافت می شود و عموما این گونه معرف توتیای دریایی می باشد. خارهای این گونه سمی و خطرناک می باشند. این توتیا دارای خارهای بلند نوک تیز و سفت می باشد. طول خارها از چند سانتیمتر تا 33 سانتیمتر می تواند باشد. توتیای دریایی سیاه در مناطق و آبهای گرم زندگی می کند و عموما در آبهای کم عمق و صخره های مرجانی دیده می شود و به توتیای خزه خوار معروف است، آنها همچنین قادرند با خارهای بلند خود غذاهایی را که در آب معلق بوده به دام انداخته و تغذیه کنند، رنگ آنها سیاه و ارغوانی می باشد.

توتیای تاجی ( Diadem Urchin )

این توتیا در مناطق و آبهای گرم و بیشتر در میان صخره های مرجانی دیده می شود، تغذیه آنها از مرجانها،اسفنجها و خزه های دریایی می باشد، دارای یکسری خارهای کوتاه به رنگ سیاه و یکسری خارهای بلند به رنگ سفید و قهوهای می باشند که این خارهای کوتاه و بلند با رنگهای متنوع، زیبایی خاصی را به توتیا می دهند.

توتیای آتشین ( Fire Urchin )

این توتیا در مناطق و آبهای گرم، صخرهای مرجانی، مناطق ماسه ای،خلیجها و در میان قلوه سنگهای دریایی و در مناطق کم عمق دریا دیده می شود.
یک گونه بزگ توتیا می باشد ولی دارای خارهای کوتاه و سمی می باشد که هنگام فرو رفتن در بدن درد بسیاری شدیدی را بوجود می آورد.

توتیای دریایی مت ( Math Sea Urchin )

این توتیا در مناطق و آبهای گرم و بیشتر در صخره های مرجانی و یا در میان درز و شکاف سنگها دیده می شود و از گونه هایی است که فراوانی قابل توجهی داشته و در آبهای کم عمق زندگی می کند. تغذیه آنها از خزه و جلبکهای دریای می باشد. خارهای آنها نوک تیز و در پایه بسیار ضخیم و مخروطی شکل می باشد.

توتیای دلار ماسه ای یا سکه ماسه ای ( Sand Dollar Urchin )

یکی از گونه های بسیار زیبای توتیا می باشد که گاهی آن را با مرجانها اشتباه می گیرند و بسیار شبیه به یک سکه بزرگ می باشند و در برخی از کتابها این توتیا را با نام (( مرجان سکه ای )) معرفی می کنند. این توتیا به شکل یک صفحه گرد بر آمده می باشد که یک برآمدگی شبیه گل پنج پر بر روی آن به زیبایی نقش بسته است. در آبهای گرم و مناطق گرم،مناطق ماسه ای و صخره ای زندگی می کند و در آبهای بسیار کم عمق و عمیق تا عمق 75 متری دیده می شود و از میکروارگانیسمهای بین ماسه ها و سنگها تغذیه می کنند. البته این گونه توتیا فاقد خارهای سمی می باشد.

توتیای دریای گلی ( Flower Sea Urchin )

توتیای گلی با ظاهری شبیه به بوته گل کوچک و زیبا اگر چه به لحاظ نداشتن خار شبیه دیگر توتیاها نیست ولی یک گونه توتیا می باشد، این توتیا در مناطق گرم و آبهای گرم و در میان صخره های و سنگهای کف دریا و در مناطق کم عمق زندگی می کند و از خزه ها و جلبکهای موجود و موجوداتی که در کف دریا هستند تغذیه می کند، توتیای گلی خطرناکترین گونه توتیاها می باشد.

خارهای همه گونه های توتیای دریایی حاوی سم بوده که قدرت این سم در گونه های مختلف با هم تفاوت دارد. این سموم آنچنان قوی نیستند که سبب ناراحتیهای شدید شوند و تنها می توانند سبب عفونت جزیی و درد تا زمانیکه در بدن بوده شوند.
توتیای دریایی سیاه که دارای خارهای بلندی می باشد فراوانترین گونه توتیا می باشد و در همه جا در اندازه های مختلف دیده می شود و در قسمتهای بسیار کم دریا نیز بخوبی وارد شده و سبب جراحت افرادی شده که در ناحیه کم عمق پیادهروی می کنند. بیشترین آسیب را توتیای دریایی سیاه در بین همه گونه های توتیای دریایی به شناگران و غواصان بی احتیاط وارد می کند.
هنگامی که بدن و خصوصا پای فردی با نوک تیز خارهای توتیای دریایی برخورد نماید این خارها به بدن فرو رفته و شکسته می شوند و تکه ای از خار در بدن باقی می ماند، در این هنگام فرد فورا احساس سوزش شدیدی می کند، سپس آن ناحیه قرمز رنگ شده و ورم می نماید و درد افزایش می یابد، مصدوم احساس بیحالی و خستگی می نماید، درد امکان دارد تا ساعتها ادامه داشته باشد. تا زمانیکه خارها در بدن هستند درد و سپس عفونت وجود خواهد داشت و شاید تا ماها درد ادامه داشته باشد. باید توجه داشت که خارها بخودی خود و در اثر مرور زمان از بدن خارج نمی شوند و باید در همان ابتدای جراحت، آنها را خارج نمود و در صورت نیاز باید از محل مورد نظر توسط پزشکان برای شناسایی دقیق محل خارها عکسبرداری شده و با عمل جراحی خارها خارج شوند. چنانچه خارها در نواحی حساس بدن نظیر پاشنه کف پا، نزدیک مفاصل،سینه،سر،نخاع و سیستم عصبی بدن باشند به هیچ عنوان خودتان اقدام به خارج کردن خارها نکنید و این کار را بر عهده گروه پزشکی بگذارید.

خطرناکترین گونه توتیاها،توتیای دریایی گلی ( Flower Sea Urchin ) می باشد زیرا قدرت سمشان بیشتر از توتیاهای دیگر است. توتیای گلی بر خلاف سایر توتیاها دارای خارهای سمی نیست بلکه اندامهای سمی آنها به شکل حفره های مدوری می باشد. این حفره های مدور به شکل گل بوده و تعداد بسیار زیادی از آنها سطح بدن توتیا را پوشانده اند. توتیای گلی کاملا شبیه یک بوته گل زیبا که از گلهای کوچکی تشکیل شده است می باشد،به همین خاطر آن را توتیای دریایی گلی می نامند.
در داخل حفره های مدور یا اندام گل مانند توتای گلی ،آرواره هایی به شکل گاز انبر قرار دارد که حاوی سم می باشند و برای محافظت توتیا بکار برده می شوند. این آرواره ها در حالت عادی باز هستند، بر روی آنها موهای بسیار ریز که گیرنده های حسی هستند قرار دارد. به محضتماس بدن هر جانوری با این موها و تحریک آنها فورا آرواره ها بسته می شوند و نوک تیز آرواره های گاز انبری به داخل بدن جانور فرو رفته و سم را تزریق می کنند. آرواره ها پس از بسته شدن و به دام انداختن مهاجم دیگر باز نمی شوند و تا زمانیکه مهاجم به آنها چسبیده این آرواره ها با قدرت در داخل بدن مهاجم باقی می مانند ، امکان دارد همزمان چندین اندام گلی توتیا در اثر تماس سبب جراحت و تزریق سم به داخل بدن مهاجم شوند.
به محض تماس دست یا پا با توتیای گلی و تزریق سم احساس درد شدیدی بوجود می آید. بدنبال آن ضعف و سستی ، ناتوانی، بی حسی و فلج عضله گزیده شده ، ناتوانی صحبت کردن و اختلال در تنفس خواهد بود. پس از 15 دقیقه درد ممکن است کاهش یابد و تا یکساعت بعد درد کاملا از بین برود اما ضعف و سستی امکان دارد تا 6 ساعت پس از آن همچنان ادامه داشته باشد و چنانچه اقدامات درمانی برای مصدوم بموقع انجام نشود امکان نرگ نیز خواهد بود.

پیشگیری Prevention

1- هنگام پیاده روی در مناطق کم عمق دریا همیشه کفشی ساق بلند با تختی ضخیم و محکم به پا داشته باشید تا پایتان را از خارهای توتیا محافظت نمایید.
2- هنگام شنا و غواصی از کفش و دستکش ضخیم استفاده نمایید تا در اثر برخورد ناگهانی با خارهای توتیا مجروح نشوید.
3- از قدم زدن و شنا کردن در آبهای گل آلود خوذاری کنید،چراکه عموما در آبهای گل آلود توتیاها دیده نمی شوند و سهوا پا بر روی آنها گذاشته می شود.
4- از شیرجه زدن در مناطق کم عمق که احتمال حضور توتیا است جدا خوذاری کنید چرا که امکان دارد صورت یا سینه و یا دیگر نقاط بدن با نوک تیز خارهای توتیا برخورد نماید.
5- از برداشتن و دست زدن به هرگونه توتیا جدا خوذاری کنید.
6- از نزدیک شدن به توتیای گلی و احیانا برداشتن آن جدا خودداری کنید،توتیای گلی تا ساعتها پس از خروج از آب قدرت آسیب رساندن را دارد.
7- هنگامی که دریا طوفانی است از قدم زدن،شنا کردن و غواصی جدا خوذاری کنید. چرا در این موقع امکان دارد بر اثر برخورد با یک موج و از دست دادن تعادل با خارهای توتیا برخورد نمایید.
8- غواصانی که در شب کار می کنند باسد بسیار مراقب باشند تا با توتیا برخورد نکنند،چراکه توتیاها در شب بسیار فعال شده و برای پیدا کردن غذا حرکت می کنند. بهتر است قبل از غواصی در شب تمرینات و تکنیکهای مربوط به این غواصی را تمرین کرده و کاملا آگاه باشند.
9- هنگام غواصی شب در زمان ورود و خروج از قایق باید مواظب نردبان قایق که در آب قرار دارد و خزه زده است باشید چرا که احتمال دارد توتیا برای خوردن خزه ها به آن چسبیده باشد و سبب مجروح شدن شما شود.
10- همیشه هنگام غواصی با داشتن شناوری خوب و رعایت فاصله از کف دریا و صخره ها از برخورد با خارهای توتیا جلوگیری کنید.

کمک های اولیه First Aids

1- در هنگام بروز حادثه، خونسردی خود را حفظ کرده و سعی کنید آرام باشید و به مصدوم کمک کنید تا هر چه سریعتر از آب خارج شود.
2- مصدوم را به هیچ عنوان حرکت ندهید، چرا که حرکت سبب بالا رفتن جریان خون خصوصا در ناحیه گزیدگی شده و این کار سبب گسترش سم در داخل بدن می شود،بدترین کار ممکن این است که مصدوم روی پایی که گزیده شده است راه برود،اینکار سبب می شود تا خارها بر اثر فشار،بیشتر در بدن مصدوم فرو رفته و جراحتها عمیقتر شود.
3- زخم را با آب شیرین شستشو دهید.
4- تکه های خار که در محل گزیدگی باقی مانده است را با دقت خارج کنید.
5- برای خارج کردن تکه های خار هرگز سعی نکنید پوست را سوراخ کرده یا بشکافید،این کار سبب خونریزی و نفوذ سم به بافتهای دیگر می شود.
6- چنانچه محل فرو رفتگی خارها نزدیک مفاصل و نقاط حساس بدن باشد،هرگز خودتان اقدام به خروج خارها ننمایید و اینکار را بر عهده پزشکان گذاشته تا در صورت لزوم از محل مورد نظر عکسبرداری کرده و با عمل جراحی خارها را خارج کنند.
7- زخم را با آب و صابون شستشو داده و تنیز کنید تا هرگونه آلودگی ناشی از باکتریهای آب دریا و خار توتیا پاک شود.
8- زخم را در آب گرم 43 تا 45 درجه سانتیگراد برای مدت زمان 30 تا 90 دقیقه قرار دهید، گرما می تواند اثر سم را از بین برده و درد را کاهش دهد، آب باید به اندازه ای گرم باشد که مصدوم بتواند تحمل کند و بیشتر از 50 درجه سانتیگراد نباشد، چنانچه درد کاهش نیافت می توان یک دوره دیگر زخم را در آب گرم قرار داد.
9- توجه داشته باشید که سم توتیاها،سم قوی نیست ولی اگر اقدامات اولیه و خصوصا در آب گرم قرار دادن را انجام ندهید،امکان دارد مسئله ساز شده و محل زخمها عفونت کند.
10- سم توتیای دریایی سم بسیار ضعیفی است و پادزهر برای این سم ساخته نشده است،لذا از تزریق هر نوع پادزهر خوذاری کنید.
11- زخم را بخیه یا نوار پیچی نکنید،مگر برای خونریزی ها و بریدگی های شدید،به علت وجود سم زخمها عفونت می کنند و اجازه دهید تا عفونت از محل زخم خارج شود، بستن یا بخیه زدن غیر ضروری سبب می شود تا سم در بدن باقی مانده و سلول های سمی فرصتی برای تکثیر و سپس انتشار به اعضاء دیگر را داشته باشند

 

 منبع : کتاب جانوران دریایی خطرناک خلیج فارس و دریای عمان
 
با تشکر از جناب آقای رسول زارع زاده