کرمهای بندبند

( Annelida ) با اندامی باریک و بندبند و تعداد پاهای بسیار زیاد و با داشتن سم در آرواره یا موهای روی بدنشان می توانند به انسانها آسیب رسانده و با انتقال سم به داخل بدن انسان سبب بروز مشکلاتی گردند. کرمهای بندبند در مناطق گرم و در بستر دریاها زندگی می کنند و در مناطق مرجانی و صخره ای بر روی مرجانها و تخته سنگهای کف دریا دیده می شوند.

.
سه دسته از کرمهای بندبند که دارای اندام سمی می باشند عبارتند از :
1- کرم گزنده ( Biting Worm - Eunic Aphroditois )
2- کرم مودار ( Bristle Worm - Eurythoe Complanata )
3- کرم خونین ( Blood Worm - Glycera Dibranchiata )

کرم گزنده ( Biting Worm - Eunic Aphroditois )

کرمهای گزنده با اندامی بسیار بلند و بندبند در کف دریاها و اقیانوسها در عمق 10 تا 40 متری زندگی می کنند. این کرمها موجوداتی شکارچی بوده که به هنگام شکار تمامی بدن خود را در داخل بستر دریا فرو برده و فقط شاخکهای آن بیرون می ماند و با نزدیک شدن طعمه آرواره های بلند،تیز و محکم آنها سریعا طعمه را گرفته و به دو نیم می کنند، اگر چه کرمهای گژنده شکارچی هستند ولی موجوداتی همه چیز خوارند.
طول این کرمها 10 تا 150 سانتیمتر بوده ولی طول متوسط آنها که بیشتر دیده می شود کمتر از یک متر می باشد. این کرمها در آبهای گرم زندگی کرده و بیشتر در اقیانوس هند و در مناطق مرجانی و صخرهای یافت می شوند. به هنگام گزیدن غواصان توسط آرواره های تیز و محکم و بلند این کرمها درد شدیدی بوجود آمده و ناحیه گزیده شده ورم کرده و قرمز شده و بخاطر سم عفونت می کند.

کرم مودار ( Bristleworm - Eurythoe Complanata ) :

کرمهای مودار با بدنی پوشیده از موهای زبر و خشن از زیباترین و فراوانترین کرمهای بندبند می باشند که در میان کرمهای دریایی بیشترین آسیب را به غواصان می رسانند. به همین خاطر به آنها (( کرم آتشین - Fire Worm )) نیز می گویند. بیش از ده هزار گونه کرم بندبند در جهان شناسایی شده که در مناطق ماسه ای یا سنگی و مناطق مرجانی زندگی می کنند. طول کرمهای مودار یا آتشین 3 تا 50 سانتیمتر می باشد که گونه های کوچک بیشتر به رنگ نارنجی و گونه های بزرگ به رنگ خاکستری دیده می شوند. این کرمها موجوداتی شبانه گرد بوده که بیشتر در تاریکی شب به فعالیت می پردازند و بندرت در روز دیده می شوند. غذای آنها شامل مرجانها، شقایقها، اسفنجها، هیدرویدها، صدفها، حلزونها و ماهیها می باشد.
بر روی بدن این کرمها، موهای زبر و خشنی وجود دارد که این موها نوک تیز، شکننده و حاوی سم می باشند. در حالت عادی این موها خوابیده است ولی به محض اینکه کرم احساس ترس کند و یا عصبانی شود، موها صاف و سیخ شده و کرم آماده دفاع و یا حمله می شود.
به هنگام تماس با این موها نوک تیز آنها به داخل بدن فرو رفته و سبب تزریق سم به بدن می گردند و عموما موها شکسته شده و در پوست باقی می مانند. به هنگام فرو رفتن موها به داخل بدن درد شدیدی بوجود آمده و ناحیه گزیده شده ورم کرده و قرمز می شود و احساس سوزش، بیحالی و رخوت بوجود می آید.

کرم خونین ( Bloodworm - Glycera Dibranchiata ) :

کرمهای خونین با طول متوسط 35 سانتیمتر و با رنگ روشن و آرواره ای برجسته در قسمت سر کاملا از انواع دیگر کرمهای بندبند قابل شناسایی هستند. این کرمها نسبت به دیگر کرمها در اعماق بیشتری زندگی می کنند و در بستر دریا و در میان گل و لای و یا ماسه های کف دریا برای خودشان سوراخی ساخته و مخفی می شوند. به هنگام شکار و یا حمله این کرمها در داخل سوراخ خود جمع می شوند و سپس با یه حرکت سریع نصف بدن خود را به بیرون برای گرفتن طعمه پرتاب می کنند. کرمهای خونین دارای چهار آرواره تیز و داس مانند می باشند که هر کدام از این آرواره ها در انتها به یک غده سمی متصل می باشد. این چهار آواره بصورت دایره وار در کنار یکدیگر قرار دارند که به هنگام شکار و یا گزیدن در یک نقطه بسته می شوند.
به هنگام گزیدن انسان، نوک تیز این چهار آرواره به داخل پوست فرو رفته و سم خود را تزریق می کنند و دردی شبیه درد گزیده شدن زنبور را بوجود می آورند. ناحیه گزیده شده شبیه به شکل یک دایره بوده که در مرکز آن یک سوراخ که جای فرو رفتن آرواره ها می باشد کاملا آشکار است. ناحیه مذکور ورم کرده، قرمز رنگ با حاشیه آبی رنگ می شود و احساس درد و سوزش شدیدی بوجود می آید که این درد ممکن است تا چند روز نیز ادامه داشته باشد. محل گزیدگی دچار خارش شده و شخص گزیده شده علاوه بر خارش احساس ضعف و بیحالی می نماید که این احساس امکان دارد تا هفته ها طول بکشد.

پیشگیری Prevention

1- هنگام غواصی از کفش و دستکش و لباس ضخیم استفاده نمایید تا در اثر برخورد ناگهانی با کرمها مجروح نشوید.
2- هنگام غواصی با کنترل شناوری فاصله خود را از کف دریا بخوبی حفظ نمایید تا از برخورد ناگهانی با کرمهای بندبند جلوگیری کنید.
3- هنگام غواصی در صخره های مرجانی و صخرهای سعی کنید کرمهای بندبند را شناسایی کرده و از نزدیک شدن به آنها جدا خوداری کنید.
4- از دست زدن و احیانا گرفتن این کرمها جدا خوداری کنید.
5- هنگام غواصی در مناطق مرجانی و صخره ای بسیار مواظب سوراخهایی و منافذی که در بستر دریا وجود دارد باشید و هرگز انگشت دست به داخل این سوراخها نکنید چرا که امکان دارد کرم بندبندی داخل آن باشد و دست شما را گاز بگیرد.
6- کرمهای بندبند به هیچ عنوان مهاجم نیستند و امکان دارد در حین یک عملیات غواصی که در بستر دریا انجام می دهید آنها را مشاهده کنید. بهترین کار این است که به آنها کاری نداشته باشید.
7- کرمهای مودار ( Bristleworms ) معمولا بر روی شاخه های مرجانها و یا بر روی تخته سنگها دیده می شوند و با رنگهای بسیار زیبایی دارند کاملا مشخص می باشند، از دست زدن و گرفتن آنها جدا خودداری کنید.

کمک های اولیه First Aids

1- در هنگام بروز حادثه، خونسردی خود را حفظ کرده و سعی کنید کنید آرام باشید و به مصدوم کمک کنید تا هر چه سریعتر از آب خارج شود.
2- مصدوم را به هیچ عنوان حرکت ندهید، چرا که حرکت سبب بالا رفتن جریان خون خصوصا در ناحیه گزیدگی شده و این کار سبب گسترش سم در داخل بدن می شود.
3- موهای زبر و خشن کرمهای مودار که در محل جراحت باقی مانده را بدقت خارج نمایید برای اینکار می توان محل جراحت را ابتدا به آرامی خشک کرد و سپس با استفاده از چسب زخم که بر روی محل جراحت چسبانده و برداشته می شود موهای باقی مانده را نیز جدا کرد.
4- زخم را با اسید استیک 5 درصد، (سرکه سفید  White Vinegar ) و یا ایزوپروپیل الکل 40 تا 70 درصد برای 15 تا 30 دقیقه شستشو دهید.
5- چنانچه سرکه یا الکل در دسترس نبود می توان از پودر جوش شیرین، خمیر نان و محلول آمونیاک نیز استفاده نمود، ولی هرگز این مواد را با الکل یا سرکه با هم استفاده نکنید.
6- برای کاهش درد می توان از کیسه یخ استفاده کرد ولی هرگز یخ را مستقیما بر روی زخم قرار ندهید.
7- از داروهای مسکن نظیر استامینوفن ( Acetaminophen ) و ایبوپروفن ( Ibuprofen ) برای ساکت کردن درد و همچنین داروهای آنتی هیستامین می توان استفاده نمود.
8- می توان پس از ساکت شدن درد و در خلال روزهای بعد از کرم های هیدروکورتیزون 1 تا 5 درصد ( Hydrocortisone Cream ) بر روی محل آسیب 2 تا 3 در روز استفاده، اما چنانچه با استفاده از این کرم سرخی، تورم، درد، سوزش پدیدار شد فورا مصرف آن را قطع نمایید

 

 منبع : کتاب جانوران دریایی خطرناک خلیج فارس و دریای عمان
 
با تشکر از جناب آقای رسول زارع زاده